Elk jaar zijn grote aantallen vrouwen en mannen slachtoffer van seksueel geweld. “Seksueel geweld is elke seksuele daad die tegen iemands wil wordt uitgevoerd. Het kan door eender welke persoon uitgevoerd worden ongeacht zijn of haar relatie tot het slachtoffer, in gelijk welke omgeving” (1). Het duurt gemiddeld een half jaar voordat slachtoffers een naaste vertellen over het seksuele geweld en vaak is er al een jaar verstreken voor zij professionele hulp zoeken (2). Tegen die tijd hebben zij mogelijk al psychische problemen ontwikkeld, zoals een psychotraumatische stressstoornis (PTSS) of een depressie (3).

Seksueel geweld kan iedereen overkomen. Bepaalde groepen hebben een verhoogd risico op het meemaken hiervan. Jonge vrouwen tussen de 18 en 25 jaar en adolescenten tussen de 12 en 18 jaar hebben het grootste risico op seksueel geweld (4). Binnen deze groep hebben vrouwen met een laag zelfbeeld, weinig zelfvertrouwen, geen vriendenkring, schoolverzuim en een cognitieve of lichamelijke beperking vaker te maken met seksueel geweld.

Slachtoffers van mensenhandel en vluchtelingen krijgen ook vaak te maken met seksueel geweld. Bij mensenhandel wordt iemand gedwongen te werken in omstandigheden waar vaak de persoonlijke vrijheid sterk beperkt is. Vluchtelingen zijn vanwege hun maatschappelijke positie met weinig macht vaak een extra kwetsbare groep. Kennis van deze doelgroepen kan bijdragen aan het sneller kunnen signaleren van moeders met een kind geboren uit seksueel geweld.

Het komt voor dat een vrouw zwanger wordt na seksueel geweld. De exacte prevalentie van kinderen geboren uit seksueel geweld is onbekend (5). Zwangerschapsonderbreking is niet altijd mogelijk. Soms vanwege praktische redenen: vrouwen hebben geen toegang tot zorg omdat ze op de vlucht zijn, en de zorg simpelweg niet bereikbaar is. Culturele of religieuze redenen kunnen een rol spelen: het is een taboe om de zwangerschap te onderbreken. Tenslotte wordt de zwangerschap soms pas laat ontdekt of onderkend. De termijn waarbinnen abortus zou moeten plaatsvinden is dan al verstreken.

Als moeders hun traumatische ervaring met het kind verbinden kan dit zorgen voor problemen in de moeder-kindrelatie. Het kind dient immers als een herinnering aan het seksueel geweld (6).

De identiteit van het kind raakt zo verbonden met die van vader, ook als moeder en kind de vader nooit meer ontmoeten (6). Dit kan leiden tot afwijzende gevoelens van de moeder tegenover het kind. Deze gevoelens kunnen zich afwisselen met positieve gevoelens voor het kind, waarbij de moeder ook de onschuld van het kind kan zien.

Het krijgen van een kind uit seksueel geweld en het spreken daarover is nog steeds een taboe. Door deze maatschappelijk opgelegde stilte, kiezen veel moeders ervoor om met hun geheim te leven. In veel culturen worden moeders en kinderen gestigmatiseerd, gediscrimineerd en vaak sociaal geïsoleerd betekent voor hen vaak een leven in langdurige stress (5,6). Deze stress kan het ouderschap en de ouder–kindrelatie ondermijnen.

Sommige moeders verlaten hun kind of staan het af voor adoptie (5). Dit is echter niet altijd zo. Andere moeders denken juist positief over het krijgen van een kind, al werd het op deze manier verwekt. Het kind kan voor hen ook een redding uit een ongewenste situatie betekenen, of het begin zijn van het vormen van een nieuwe familie. Velen blijven zoeken hoe ze een goede relatie met het kind op kunnen bouwen, ondanks hun psychische problemen en het maatschappelijke stigma.

Moeders met een kind uit seksueel geweld hebben in veel gevallen meer moeite met het opvoeden van hun kind omdat ze vaak last hebben van traumagerelateerde of depressiegerelateerde klachten, stigma en de daaruit voortkomende stress. Door deze problemen kunnen zij minder gevoelig, minder responsief en minder emotioneel beschikbaar zijn (6,8,9,10). Ambivalentie in de moeder-kindrelatie kan leiden tot de vorming van een onveilige hechtingsrelatie (5,12). Getraumatiseerde moeders hebben volgens onderzoek een groter risico op een minder optimale band met hun kind (12,13,14,15).

Een onveilige hechtingsrelatie vormt een risico voor het latere functioneren van het kind (16). Kinderen die onveilig gehecht zijn, krijgen vaker te maken met angst, depressie, en gedragsproblemen en hebben meer moeite met sociaal contact (17,18). Adequate en vroegtijdige hulpverlening kan ondersteunend zijn voor de ontwikkeling van een veilige hechtingsrelatie.

Hier zien we in één oogopslag wat de bedreigingen zijn bij het opbouwen van een veilig gehechte relatie met de moeder. Je kunt het ook lezen in de pagina over aangrijpingspunten in de behandeling.

Sommige moeders zoeken hulp voor hun traumagerelateerde of depressiegerelateerde klachten vanwege het door hen ervaren problematische gedrag van het kind en/of omdat ze het ouderschap als stressvol ervaren. Een deel van hen realiseert zich dat ze het ouderschap minder goed kunnen invullen dan ze zouden willen door hun eigen klachten of hun ambivalente houding tegenover het kind. Sommige moeders willen wel hulp, maar krijgen deze niet of onvoldoende, omdat de oorzaak van hun klachten onbesproken blijft. Andere moeders lukt het op eigen kracht de relatie met hun kind vorm te geven. Hoe groot deze groep is en wat maakt dat hen dit wel lukt is onbekend.

Welke signalen wijzen erop dat een moeder wellicht seksueel geweld heeft meegemaakt, en daaruit zwanger is geworden? Interviews met professionals die werken met deze doelgroep, vertelden dat ze letten op de volgende signalen (20):

• een onveilige hechtingsrelatie tussen moeder en kind;
• vijandige communicatie tussen vader en moeder (als de vader in beeld is);
• lichaamstaal van de moeder (bv. een afkeer tegen het eigen lichaam of eigen kind);
• negatieve gedachten van de moeder rondom het (ongeboren) kind;
• geen of minimaal initiatief om voorbereidingen te treffen voor het kind tijdens de zwangerschap (NB: bij sommige culturen is het de standaard om geen voorbereidingen te treffen, houd daar rekening mee);
• vermijden over het kind te praten.

Standaard de vraag stellen naar seksueel geweld, ook als er geen directe signalen zijn die hierop wijzen, kan helpen om eerder toe te leiden naar adequate hulp. Klik hier om meer te lezen over de verschillende manieren waarop dit gevraagd kan worden?

Om dezelfde redenen is het ook goed om aan vrouwen in de vruchtbare leeftijd die zich melden voor een PTSS-of depressiebehandeling standaard de vraag te stellen of zij mogelijk zwanger zijn.