Hoe maak ik dit thema bespreekbaar?
Vertrouwensrelatie
Uit onderzoek blijkt dat niet alle professionals standaard vragen naar seksueel misbruik bij zwangere vrouwen of moeders, ook niet wanneer zij dit vermoeden (1). Zij zijn zich er onvoldoende van bewust dat dit kan spelen of vrezen handelingsverlegenheid. Op deze pagina kun je lezen over hoe je het gesprek aan kunt gaan. Onder ‘Wat zijn mogelijke interventies’ kun je lezen over het vervolg.
Een traumatische ervaring kan veel invloed hebben op de moeder-kindrelatie. Professionals zijn het er dan ook over eens dat het belangrijk is mogelijk seksueel geweld bespreekbaar te maken. Veiligheid en vertrouwen creëren is een eerste voorwaarde voor een goede gespreksvoering over dit onderwerp. Bij getraumatiseerde mensen kan het vertrouwen in andere mensen beschadigd zijn. Een goede vertrouwensrelatie opbouwen kost tijd. Wat helpt bij het opbouwen van een vertrouwensrelatie is: heldere informatie geven, transparant zijn over het doel van de hulp of behandeling en uitleggen waarom je bepaalde vragen stelt. Toon daarnaast een geïnteresseerde en niet-veroordelende houding. Neem tijd en biedt ruimte voor het tempo van de moeder in het vertellen van haar verhaal. Ook stiltes kunnen helpen bij het creëren van een veilige sfeer.
Voorbeeldvragen
Er zijn verschillende manieren om naar eventueel misbruik of naar een zwangerschap of kind ten gevolge van seksueel geweld te vragen. Helpend is om vooraf met de moeder af te spreken dat zij het aan mag geven wanneer vragen lastig zijn voor haar of als zij liever niet over een onderwerp wil praten.
Geef tijdens het gesprek aan dat je haar reacties ziet en wat jouw gedachten daarbij zijn. Dit ‘hardop denken’ maakt jou als hulpverlener transparant voor moeder en vergroot haar vertrouwen.
Voorbeeldvragen
Directe manier van vragen
‘Uit ervaring weet ik dat patiënten met de klachten die u beschrijft, vaak een traumatische gebeurtenis hebben meegemaakt, zoals fysiek of seksueel misbruik. Speelt dat bij u mogelijk ook?’
Vervolgvraag
'Kan het zijn dat dit tot de zwangerschap van … heeft geleid?'
Algemene manier van vragen
‘Omdat we weten dat veel vrouwen fysiek of seksueel misbruik meemaken en dat dit allerlei lichamelijke en geestelijke klachten kan veroorzaken, vragen we tegenwoordig routinematig naar seksueel misbruik en partnergeweld. Heeft u daarmee te maken gehad?’
Vervolgvraag
‘We weten ook dat dit een enkele keer tot zwangerschap leidt. Was dit bij u het geval?’
Indirecte manier van vragen
‘Omdat deze klachten vaker voorkomen bij problemen in de relatie, mag ik u iets vragen over uw relatie?’
Vervolgvragen
‘Zijn er vaak spanningen in de relatie?’
‘Als er verschil van mening is kunt u dat dan rustig bespreken?’
‘Zo nee, wat gebeurt er dan?’
‘Voelt u zich veilig in uw relatie?’
‘Was het uw wens om zwanger te worden ?’
Manier van vragen bij mensen met een verstandelijke beperking
‘Kwam iemand aan u terwijl u dat eigenlijk niet wilde? En raakte u toen in verwachting?’ (Of: kwam er daarna een baby in uw buik?)
Bron: Voorbeeldvragen zijn gebaseerd op bron 2.
Relevantie van de vraag
Vragen naar seksueel geweld is relevant als je vermoedt dat dit geleid heeft tot zwangerschap of geboorte van het kind. Bedenk daarbij waarom deze vraag relevant is en leg dit uit aan de moeder. Hoeveel je doorvraagt is afhankelijk van de context en het doel van het gesprek. In een context waar de focus ligt op het ouderschap en de ouder-kind relatie hoeft het seksueel geweld op zich, de gebeurtenis zelf, niet uitgebreid besproken te worden, als het al benoemd is.
Doel van deze vraag is het inschatten van de risico’s voor moeder en kind en de wens van de moeder om hulp te krijgen bij het ouderschap. Heeft moeder klachten als gevolg van traumatische ervaringen? Hoe vaak, hoe ernstig? Wat is de invloed hiervan op het ouderschap/de zwangerschap? Als de indruk ontstaat dat de moeder veel klachten heeft als gevolg van het seksueel geweld is het belangrijk met haar te bespreken dat hiervoor goede hulp bestaat en haar hiervoor te motiveren. Ook dat komt ten goede aan haar kind en de relatie tussen haar en haar kind.
Doorvragen
Na het bespreekbaar maken van het seksueel geweld is het van belang door te vragen naar wat het betekent voor deze moeder dat haar kind geboren is uit deze verkrachting. Wat zijn de gevolgen voor moeders leven, hoe ziet zij het ouderschap en hoe ziet zij zichzelf als moeder? Hoe diepgaand dit interview is hangt sterk af van de reden dat u in contact bent met deze moeder. Het starten van een behandelcontact voor moeder, of voor de ouder-kindrelatie vraagt om andere informatie dan ondersteuning bij de bevalling of kraamzorg.
Beoordeel zelf welke informatie relevant is voor de hulp die door uw organisatie aan moeder en kind geboden wordt.
Doorvragen
Doorvragen over zwangerschap en bevalling
‘Was de zwangerschap gewenst?’ (Indien niet; eventueel te vervolgen met vragen naar seksueel geweld, zie boven)
‘Hoe is de zwangerschap verlopen’?
‘Waren er bronnen van stress tijdens de zwangerschap? Zo ja, welke, en wanneer?’
‘Waren er mensen die u steunden tijdens de zwangerschap ? In welke zin?’
‘Hoe is de bevalling verlopen? Wat riep de geboorte bij u op?’
‘Wat maakte dat u koos om het kind te behouden?’
Doorvragen over moeder-kind relatie
‘Bent u blij met het geslacht van het kind, of had u het liever anders gezien? Wilt u uitleggen hoe dit zo komt? Hoe ziet u uw kind nu? Heeft u specifieke zorgen?’
'Hoe ziet u uzelf als moeder?'
'Op welke momenten vindt u het moeilijk om moeder te zijn? Op welke momenten heeft u zelfvertrouwen als moeder?’
'Hoe kijkt u naar de toekomst? Zowel voor u als voor uw kind als voor u samen.’
Doorvragen over de vader
‘Zijn mensen betrokken die voor u belangrijk zijn?'
'Is er een partner betrokken?'
'Is dit de biologische vader van uw kind?'
'Hoe is de relatie met de vader van het kind?'
'Wie weet er van het seksuele geweld?’
Wanneer relevant: ‘Hoe is de verhouding van vader tot kind?’
Doorvragen over sociale steun
‘Weet iemand van de herkomst van uw kind/ hoe u zwanger bent geworden?'
Als niemand ervan weet: 'hoe is het voor u om met dit geheim te leven?’
‘Voelt u zich wel eens uitgesloten door wat u hebt meegemaakt, of bent u bang dat dit zou kunnen gebeuren?’
‘Van wie in uw omgeving ervaart u steun?'
'Heeft u op dit moment een partner? Weet hij of zij van uw geschiedenis en van de herkomst van uw kind?'
'Hoe is de verhouding tussen uw partner en uw kind?'
'Mist u bepaalde steun? Zo ja, wat heeft u nodig?’
Oefening
Sociale steun in kaart brengen
Het kan heel goed helpen om bij vragen naar sociale steun te werken met een tekening of met poppetjes, desnoods blokjes om het steunend netwerk in beeld te brengen. Vaak vertelt het ook makkelijker als de woorden vergezeld kunnen gaan van handelingen.
Na het gesprek
Het is belangrijk om het gesprek rustig af te ronden. Dit doe je door houvast te bieden bij overweldigende emotionele reacties en samen te reflecteren op het gevoerde gesprek. Neem hiervoor voldoende tijd. Zeker wanneer veel emoties zijn opgeroepen bij moeder. Erkenning voor wat iemand heeft meegemaakt en daarbij ervaart kan als steunend worden ervaren.
Vragen kunnen zijn: ‘Hoe was dit gesprek voor u? Hoe heeft u mijn vragen ervaren? Hoe voelt u zich nu? Het komt vaak voor dat de herinneringen en bijbehorende emoties weer opgeroepen worden. Zullen we, voor u naar huis gaat, samen eens kijken wat u kunt doen om u te ontspannen en de orde van de dag weer op te pakken?’ Denk aan een ontspanningsoefening of ademhalingsoefening. ‘Wat zou u nu het liefst doen? Is er iemand waar u contact mee kan opnemen?’
Plan hierna een vervolgafspraak in waarin verder wordt gesproken of een advies wordt gegeven voor verdere hulp.