Are there any differences in the significance of trauma and motherhood?

De rol van cultuur

Seksueel geweld komt overal voor en is van alle tijden. In iedere gemeenschap bestaan normen over hoe mannen en vrouwen zich tot elkaar verhouden en hoe zij zich zouden moeten gedragen (1). Deze sociale normen bestaan zowel binnen de migranten- als vluchtelingengemeenschappen, als binnen de Nederlandse cultuur.

"Mijn dochter Stella is geboren toen ik gevangen zat tijdens de oorlog. In de gevangenis ben ik zwanger geraakt. Er waren mannen die mij met hen lieten slapen, ook al wilde ik dat niet. Stella was het enig mooie tussen alle nare ervaringen die ik had. Kinderen zijn onschuldig. Door afschuwelijke gebeurtenissen heb ik mijn hele familie verloren. Toen Stella geboren werd dacht ik: “Ze is nu de enige familie die ik heb, ze is een geschenk van God. Ze zal voor mij zorgen.” Ze is nu nog maar 3,5 jaar oud, maar ze is al zo wijs! Ze houdt me altijd in gaten. Als ze ziet dat ik huil, komt ze bij mij en veegt mijn tranen weg. Ze wil altijd bij mij blijven. Als ik naar haar kijk vergeet ik mijn pijn. Ze geeft mij hoop. Ik leef voor haar."

Het spreken over seksueel geweld is in veel samenlevingen een taboe. Er mag niet over gepraat worden, ook omdat het verbonden is met gevoelens van schaamte en schuld. In sommige culturen wordt de schuld bij het slachtoffer van seksueel geweld gelegd, in andere culturen wordt de pleger ervan als schuldige gezien. Ook kunnen opvattingen over het huwelijk en buitenechtelijke kinderen een rol spelen. Vrouwen, en ook de kinderen die geboren worden uit seksueel geweld, krijgen vaak een negatief stempel en worden gediscrimineerd, uitgesloten en in bepaalde landen worden moeder en kind zelfs verstoten door familie.

Verschillende werelden, verschillende normen

Voor vluchtelingen en migranten is het een uitdaging om te gaan met de verschillende normen: die van Nederland en die van het thuisland. “Bij slachtoffers met een migrantenachtergrond heerst naast het taboe op seksualiteit, ook angst voor de gevolgen als seksueel geweld bekend wordt in de gemeenschap, zoals wraak, angst om geen partner te kunnen vinden of voor verstoting door de gemeenschap,” vertelt Marianne Cense in een interview (1).

De moeder van een jongetje van vier vertelde: “Tijdens mijn vlucht ben ik misbruikt door een man die mij beloofde me veilig naar dit land te brengen. Hij heeft mij uiteindelijk wel bij een vluchtelingencentrum afgezet, daarna heb ik nooit meer iets van hem vernomen. Later merkte ik dat ik zwanger was. Het allerergste vind ik dat mijn zoontje gezien wordt als ‘niemand’. Een ‘niemand’ omdat hij zijn vader nooit zal kennen. Ik kom uit een eerbiedwaardige familie, onze mannen zijn de dorpsoudsten. Zij dragen dit ambt over aan hun zoon. Dat geeft de zoon bestaansrecht en zijn positie in het leven. Maar mijn zoon? Hij heeft alleen een moeder. Dat telt niet bij ons… Maar gelukkig is dat hier wel anders. Hier hoef je je kind niet te verstoppen en heeft hij gewoon dezelfde rechten als andere kinderen."

Net zoals in vele andere culturen is ook in Nederland het spreken over seksueel geweld en de gevolgen daarvan nog vaak een taboeonderwerp. Zowel het taboe op seksualiteit als de angst voor gevolgen van seksueel geweld kunnen ertoe leiden dat moeders met een kind uit seksueel geweld niet open staan voor hulp.

In steeds meer landen wordt seksueel geweld als een misdrijf gezien. Internationaal wordt seksueel geweld tegen vrouwen als oorlogswapen of oorlogsmisdrijf veroordeeld. Slachtoffers kunnen aangifte doen en ze kunnen hier ook begeleiding bij krijgen. Hoewel dit erkenning kan geven voor de pijnlijke ervaringen van de slachtoffers en hun moeilijke positie kunnen elders de negatieve opvattingen nog domineren. Vrouwen met kinderen geboren uit seksueel geweld blijven alleen met hun geheim en zijn bang voor beschuldigingen, discriminatie en uitstoting.

Cultuursensitiviteit

Cultuursensitiviteit is de ander en jezelf in hun maatschappelijke context kunnen zien en plaatsen (2). Ook wordt het wel ‘het vermogen culturele verschillen waar te nemen’ genoemd (3). Hiervoor is een open houding nodig van de professional tegenover de moeder en haar omgeving. Een cultuursensitieve professional verkent het perspectief van de moeder, haar sociale context en hoe zij betekenis geeft aan haar ervaringen. Daarnaast is de professional bewust van eigen culturele waarden, normen, opvattingen en vooroordelen. Hieronder staan aanbevelingen voor een cultuursensitieve werkaanpak wanneer het gaat om het behandelen of helpen van moeders met een kind uit seksueel geweld.

Persoonsgerichte zorg
Denk in individuen in hun context en niet in culturele stereotypen. Toon respectvol interesse. Verken hoe moeder haar problemen en situatie interpreteert? Waarover maakt ze zich zorgen? Wat is de invloed van haar achtergrond op de problemen? Wat zijn de opvattingen van haar familie, naasten en gemeenschap? Hoe staat ze in het leven?

Wees bewust van je mogelijke vooroordelen. Wat zijn jouw opvattingen over kinderen geboren uit seksueel geweld?

Goede communicatie
Neem de tijd. Vraag door als je niet zeker weet wat een moeder bedoelt met een begrip. Vraag na of de moeder jou begrijpt. Communiceer over het communiceren en leg uit waarom je bepaalde vragen stelt. Reflecteer hardop: “Misschien is dit wel een vreemde vraag voor jou, of is het onderwerp te intiem.”

In praktische zin: elkaar letterlijk verstaan is belangrijk. Huur een professionele tolk in, wanneer de moeder geen Nederlands spreekt. NB Géén familie of bekenden, omdat dit de communicatie en de vertrouwelijkheid sterk zal kleuren.

Organisatie van zorg
Leg goed uit wat jouw organisatie doet en waarom. Ga er niet vanuit dat de moeder weet waarom ze nu bij jou is. De organisatie van zorg in Nederland kan complex zijn en onbekend voor moeder.

Hoe beschrijft moeder de hulp die ze zelf nodig heeft? Vraag naar de eventuele verwijzing, en wat moeder daarvan vindt.

Geef op duidelijke en empathische manier aan waarmee je moeder kunt helpen en waarmee niet.

Heb oog voor familie/steunend netwerk
Vraag naar de familie en naar de band van de moeder met haar familie. Wie steunt moeder, hoe ervaart ze dit. Is dit wat ze nodig heeft en zijn er nog andere behoeften?.

Voorlichting
Geef uitleg over verschillen tussen de cultuur van de moeder en de Nederlandse cultuur. Zeker als dit relevant is voor de interpretatiemogelijkheden van seksueel geweld, zorg en hulp voor kinderen geboren uit seksueel geweld.

Gebaseerd op bron 3 & 4

Previous theme What are the consequences of sexual trauma for motherhood? Next theme How do I make this topic open to discussion?